Trước các quy định ngày càng siết chặt từ thị trường, ngành sầu riêng phải được quản lý chặt chẽ từ sản xuất đến thương mại, nâng cao chất lượng, uy tín sầu riêng Việt Nam trên thương trường quốc tế.
Từ niềm tự hào xuất khẩu đến cuộc sát hạch quốc tế
Những tháng đầu năm 2025, ngành sầu riêng Việt Nam đối mặt với giai đoạn chuyển tiếp đầy cam go: Từ trạng thái mở cửa thuận lợi sang kiểm soát gắt gao. Trên các cao nguyên Đắk Lắk đến đồng bằng Tiền Giang, trái sầu riêng không còn chỉ là niềm tự hào, mà đã trở thành tâm điểm của cuộc sát hạch chất lượng toàn diện từ phía thị trường nhập khẩu. Đặc biệt, Trung Quốc, đối tác thương mại lớn nhất của ngành, đã siết chặt kiểm tra dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, các chất phụ gia, cũng như truy xuất nguồn gốc và hồ sơ mã số vùng trồng.
Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Huỳnh Tấn Đạt cho biết: "Thị trường ngày càng khó tính, chỉ cần sai lệch nhỏ về dư lượng hóa chất hay truy xuất không đúng là vùng trồng có thể bị đình chỉ, doanh nghiệp mất quyền xuất khẩu". Việc giữ vững từng mã số vùng trồng giờ đây không còn là lựa chọn, mà là điều kiện sống còn.
Tính đến đầu năm 2025, cả nước có hơn 700 mã số vùng trồng và 400 cơ sở đóng gói được phê duyệt xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc.
Ông Đạt nhấn mạnh: "Chúng tôi không chỉ kiểm tra trước thu hoạch, mà còn theo sát cả khâu vận chuyển, đóng gói và xuất cửa khẩu. Việc tái kiểm định sau vi phạm là bắt buộc". Trên thực tế, một số vùng trồng từng bị thu hồi mã số do không tuân thủ quy trình kỹ thuật và cập nhật dữ liệu không đầy đủ.
Trong khi đó, diện tích trồng sầu riêng cả nước đã tăng nhanh chóng, đạt gần 180.000 ha với sản lượng khoảng 1,5 triệu tấn vào năm 2024. Sự phát triển bột phát này, theo đánh giá của Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, tiềm ẩn nhiều rủi ro như manh mún vùng trồng, khó kiểm soát chất lượng, thiếu nước tưới và lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật.
Trước thực trạng này, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã chỉ đạo xây dựng vùng trồng tập trung, khuyến khích trồng rải vụ để giảm áp lực thu hoạch đồng loạt, đồng thời thúc đẩy hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn về canh tác, thu hoạch và bảo quản trái cây, trong đó sầu riêng là ưu tiên hàng đầu. Đặc biệt, Bộ đang soạn thảo các quy chuẩn mới về giới hạn dư lượng kim loại nặng trong đất, nước tưới và sản phẩm để tiệm cận các yêu cầu quốc tế.
Bài kiểm tra thực thụ về sầu riêng đông lạnh
Tháng 8/2024 đánh dấu bước ngoặt lớn khi Việt Nam và Trung Quốc ký Nghị định thư xuất khẩu sầu riêng đông lạnh. Nếu như sầu riêng tươi đòi hỏi truy xuất rõ ràng và kiểm soát tồn dư hóa chất, thì sầu riêng đông lạnh còn nghiêm ngặt hơn về hạ tầng bảo quản, cấp đông chuẩn hóa và tiêu chuẩn đóng gói theo HACCP.
"Sầu riêng đông lạnh là phép thử lửa. Nếu không nâng cấp hạ tầng, không kiểm soát đầu vào thì doanh nghiệp tự loại mình khỏi cuộc chơi", ông Đạt cảnh báo. Tổng cục Hải quan Trung Quốc (GACC) yêu cầu hệ thống truy xuất chặt chẽ, dữ liệu đồng bộ từ vùng trồng đến cơ sở cấp đông và lưu trữ hồ sơ trực tuyến phục vụ hậu kiểm.
Sầu riêng là loại trái cây tạo ra bước chuyển lớn về kim ngạch xuất khẩu nông sản cho Việt Nam
Không chỉ có Trung Quốc, các thị trường cao cấp khác như Hàn Quốc, Nhật Bản, EU cũng đang theo dõi chặt chẽ tiến trình nâng cấp chuỗi cung ứng sầu riêng của Việt Nam. Những yêu cầu về HACCP, kiểm soát nhiệt độ, độ chín, cấu trúc sinh hóa… có thể khiến toàn bộ lô hàng bị từ chối nếu một khâu mắc lỗi.
Trước các áp lực đó, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật đã chủ động hoàn thiện tiêu chuẩn kỹ thuật mới, đồng thời phối hợp với các đơn vị liên quan để xây dựng chính sách hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ bảo quản, cơ sở hạ tầng lạnh và mô hình canh tác bền vững. Cơ quan này cũng đang triển khai các khóa tập huấn cập nhật kiến thức cho cán bộ địa phương và doanh nghiệp về các quy định nhập khẩu mới nhất, đảm bảo năng lực đáp ứng ngay cả khi chính sách thay đổi đột ngột chỉ trong 3-4 ngày.
Giữ chất lượng là giữ thị trường
Trong giai đoạn từ nay đến 2030, mục tiêu lớn nhất của ngành không còn là mở rộng diện tích mà là nâng cao độ tin cậy. Đó là lý do Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật đẩy mạnh áp dụng mô hình giám sát rủi ro, xử lý nghiêm các vùng trồng, cơ sở vi phạm, bao gồm việc thu hồi mã số, dừng cấp phép, kiểm tra đột xuất và phối hợp với nước nhập khẩu để thực thi hậu kiểm tại gốc.
Các địa phương cũng được yêu cầu tổ chức thanh tra việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, tồn dư hóa chất, kiểm tra định kỳ đất trồng và cải tạo đất tại các vùng có nguy cơ nhiễm kim loại nặng. Chỉ khi đạt ngưỡng an toàn, vùng trồng mới được phục hồi mã số và trở lại chuỗi xuất khẩu.
