Đó là phát hiện nổi bật của Viện Quy hoạch và Thiết kế nông nghiệp qua khảo sát 275 chương trình, dự án về nông nghiệp sinh thái và các giải pháp tự nhiên.

Cuối tháng 8/2025, Bộ Nông nghiệp và Môi trường phối hợp Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) tổ chức hội thảo tham vấn kỹ thuật về “chuyển đổi nông nghiệp sinh thái, nông nghiệp dựa vào các giải pháp tự nhiên” nhằm đóng góp cho quá trình chuyển đổi hệ thống lương thực – thực phẩm bền vững ở Việt Nam. Sự kiện diễn ra trực tiếp – trực tuyến, thu hút khoảng 100 đại biểu từ cơ quan quản lý, viện trường, tổ chức quốc tế, doanh nghiệp, hợp tác xã và nông dân. Bài viết do phóng viên Quỳnh Chi thực hiện, đăng ngày 27/08/2025.

Phó Viện trưởng NIAPP Bùi Hải Nam chia sẻ về kết quả nghiên cứu rà soát các dự án nông nghiệp sinh thái, giải pháp dựa vào tự nhiên ở Việt Nam.

Lần đầu rà soát diện rộng các sáng kiến nông nghiệp sinh thái

NIAPP thực hiện nghiên cứu theo hai tầng—rà soát có hệ thống và khảo sát cấu trúc—trên 275 dự án nông nghiệp sinh thái từ 2010 đến nay. Kết quả cho thấy sau cam kết Net Zero tại COP26 (2021), số dự án tăng nhanh nhưng phân bố không đồng đều: ĐBSCL và ĐBSH dày đặc nhất, còn Đông Nam Bộ ít nhất. Phát hiện then chốt là nghịch lý “chính sách dày – kỹ thuật mỏng” trong chuyển đổi hệ thống lương thực thực phẩm dựa trên nông nghiệp sinh thái và các giải pháp dựa vào tự nhiên (NbS). Theo ông Bùi Hải Nam (Phó Viện trưởng NIAPP), các dự án phụ thuộc mạnh vào ODA song/đa phương trong khi ngân sách nhà nước và vốn tư nhân còn hạn chế; phần lớn can thiệp nghiêng về cơ chế, chính sách, thiếu hướng dẫn kỹ thuật cụ thể cho cấp địa phương, dẫn đến cách làm từ trên xuống trong khi nền tảng kỹ thuật tại nông trại chưa được đầu tư tương xứng. NIAPP khuyến nghị thể chế hóa đối tác công–tư–cộng đồng (PPP+C), coi cộng đồng là đối tác bình đẳng để thúc đẩy hệ thống khuyến nông chuyên sâu, tùy chỉnh theo nhu cầu nông dân và điều kiện sinh thái địa phương, đồng thời nâng năng lực khuyến nông cộng đồng.

Sự cần thiết nhân rộng các giải pháp dựa vào tự nhiên, sinh thái

Nông nghiệp giữ vai trò then chốt ở Việt Nam: bảo đảm an ninh lương thực, ổn định xã hội, tạo sinh kế cho hơn 60% dân số và đóng góp khoảng 12% GDP (2024). Tuy nhiên, ngành đang chịu sức ép từ quy mô nông hộ nhỏ chiếm đa số, suy giảm tài nguyên, biến đổi khí hậu, cùng biến động thị trường và dịch chuyển thị hiếu toàn cầu. Tại hội thảo, ông Vũ Thanh Liêm (Bộ NN-MT) nhấn mạnh nông nghiệp sinh thái là giải pháp trọng yếu: tối ưu quan hệ giữa sản xuất và bảo tồn đa dạng sinh học, tăng khả năng phục hồi hệ sinh thái, giảm phát thải, và cần công cụ vận hành cụ thể cùng lộ trình khả thi để triển khai. Đại diện UNDP, ông Vũ Thái Trường cho rằng các mô hình hiện còn phân tán, thiếu cơ chế và tài chính đủ mạnh để nhân rộng; nghiên cứu rà soát của NIAPP sẽ chỉ ra rào cản và động lực chuyển đổi, đóng góp trực tiếp cho Kế hoạch hành động quốc gia về chuyển đổi hệ thống lương thực, thực phẩm.

Ông Vũ Thái Trường, Trưởng Ban Biến đổi khí hậu, Năng lượng và Môi trường, UNDP tại Việt Nam, phát biểu ở hội thảo.

Cần đặt nông dân ở trung tâm của chuyển đổi

ICRAF, với kinh nghiệm chuyển giao kỹ thuật cho nông dân, giới thiệu các mô hình ở Ấn Độ, Philippines, Indonesia và Việt Nam. Ông Nguyễn Quang Tân (Điều phối viên quốc gia ICRAF) nêu khái niệm “hệ sinh thái chuỗi giá trị” và việc áp dụng tiếp cận cảnh quan nông nghiệp sinh thái, nông–lâm kết hợp. Trọng tâm can thiệp là giảm phân bón hóa học, thuốc BVTV và quản lý chu trình dinh dưỡng một cách bài bản để nâng sức chống chịu và tính bền vững của hệ thống.

Từ thực tế trang trại Mục Đồng, nhà sáng lập kiêm CEO Nguyễn Thị Thịnh chia sẻ động lực lớn nhất là tạo niềm tin để nông dân dám theo đuổi nông nghiệp sinh thái, nông nghiệp tuần hoàn. Bắt đầu với 13 con bò mẹ, chị tự xây dựng nguyên tắc “5 không”, qua đó đưa Mục Đồng trở thành một trong những trang trại đầu tiên ở Việt Nam đạt chứng nhận hữu cơ của Nhật Bản (2021). Theo chị, nông nghiệp tuần hoàn vốn quen thuộc với nông thôn Việt Nam, nhưng việc lạm dụng hóa chất đã gây hệ lụy môi trường; đây là lúc hợp tác xã cần mạnh dạn chuyển đổi. Mô hình dùng phân bò nuôi trùn quế tại Mục Đồng vừa phục vụ nhu cầu nội bộ, vừa cung cấp vật tư cho các nhà sản xuất địa phương, hỗ trợ họ chuyển hướng hữu cơ – bền vững.

Điều phối viên quốc gia của ICRAF tại Việt Nam Nguyễn Quang Tân chia sẻ kinh nghiệm thực hiện các dự án kỹ thuật ở châu Á. 

Cuộc điều tra cần thiết về các dự án nông thôn

PGS.TS Đào Thế Anh ghi nhận nỗ lực của NIAPP cùng sự hỗ trợ của UNDP, coi báo cáo về 275 chương trình/dự án nông nghiệp sinh thái là bức tranh tổng quan giúp nhận diện lỗ hổng hệ thống và đưa ra khuyến nghị phù hợp. Ông nhấn mạnh nông nghiệp sinh thái mang tính liên ngành, đã được lồng ghép trong Quyết định 300/QĐ-TTg, vì vậy các nghiên cứu tiếp theo cần tích hợp Kế hoạch hành động quốc gia như một cơ sở pháp lý để địa phương cụ thể hóa kế hoạch hành động. Ở góc độ kinh tế hộ, Nguyễn Thức Thi lưu ý quá trình chuyển đổi có thể khiến năng suất và giá trị ngắn hạn giảm, nên phải tính kỹ bài toán kinh tế để bảo đảm bền vững. Nguyễn Mạnh Hiệp (IUCN) chỉ ra khác biệt vùng miền: ĐBSCL thiên về “thuận thiên”, sinh kế và thích ứng khí hậu, trong khi các tỉnh phía Bắc chú trọng an toàn thực phẩm và giá trị gia tăng. Từ các kết quả bước đầu, nhóm nghiên cứu khẳng định phối hợp đa ngành là chìa khóa thúc đẩy cơ chế tài chính xanh, góp phần tăng tốc chuyển đổi hệ thống lương thực – thực phẩm.

Theo Quỳnh Chi-nongnghiepmoitruong.vn